Оробей ЛидияПамяць (на белорусском языке)

Лiдзiя Арабей

Памяць

Стары буфет

Мая мацi жыве з малодшай сястрою Валяй. Валя замужам, i скора яны чакаюць прыбаўлення сям'i. Ёсць у мяне i яшчэ адна сястра - Тася. I браты Валодзя i Мiхась. Часам усе мы збiраемся да мацi, i ў кватэры ў iх тады бывае шумна i весела.

Сярэдняя сястра прыходзiць з мужам i з сынам Андрэйкам. Андрэйку тры гады. Ён чырванашчокi, дужы, рослы хлопчык. Тася сама ўмее шыць, i таму Андрэйка апрануты заўсёды як лялька. Гэты маленькi мужчына носiць вузкiя штонiкi, стыльныя кашулькi.

Усе мы, дарослыя, наперабой хочам заслужыць Андрэйкаву ўвагу. Кожны з нас клiча Андрэйку да сябе, кожны хоча пагаварыць з iм, пагладзiць яго белую, як лён, грыўку. А малодшая сястра, Валя, тулiць да сябе хлопчыка з асаблiвай ласкай. I яна ж чакае...

Але Андрэйка не вельмi прымае нашы пяшчоты. Ён коратка адказвае на пытаннi, выкручваецца з рук i бяжыць да прыёмнiка, каб там нешта пакруцiць, да тэлефона, каб зняць трубку.

- Такi ўжо вiсус, такi непаслушнiк, - скардзiцца Тася, а вочы яе поўняцца гонарам за сына. Маладая, прыгожая жанчына, яна яшчэ прыгажэйшая ад радасцi, што ў яе такi ўдалы Андрэйка. Але яна не хоча хвалiць яго. Зноў знаходзiць зачэпку, каб паскардзiцца.

- Не есць нiчога. Накармiць яго - проста пакута. I тады схамянаецца бабка, мая мацi.

- Андрэйка, можа ты смятанкi з'ясi? - пытаецца яна.

- Не хачу, - адказвае Андрэйка i зноў бяжыць да нечага цiкавага, што ўбачыў у хаце.

- Ну, можа супчыку хочаш? З курачкай?

- Не хачу, - рашуча адмаўляецца Андрэйка.

Бабка адчыняе буфет, шукае ў iм, што б такое знайсцi, каб спадабалася Андрэйку, каб ён з'еў. Бабка адчыняе адны дзверцы, другiя. У буфеце булкi, масла, кiлбаса. Стаяць шкляныя слоiкi, зверху завязаныя белымi паркалёвымi анучкамi. У iх - варэнне. Але ў той буфет нiхто не глядзiць. Браты з сястрыным мужам павялi гаворку аб фотаапаратах. Сёстры збiраюцца кроiць квяцiсты матэрыял, з якога меншая будзе шыць сабе халацiк.

А я гляджу на стары буфет, на гэтага продка цяперашнiх модных сервантаў, i раптам горка, балюча ўсплывае перада мною адзiн успамiн.

1942 год. Мацi, сабраўшы нешта з адзежы, недзе раздабыўшы запалак i сахарыны, пайшла ў вёску. Праз некалькi дзён яна вярнулася i прывезла на саначках крыху бульбы, мукi i бохан хлеба. Палавiна таго хлеба была з'едзена адразу, а другую паклалi ў буфет - на заўтра.

Прагнаўшы першы голад, дзецi пабеглi на вулiцу, але яны не-не ды заскаквалi ў хату, кiдалi позiркi на буфет, у якiм, было вiдаць праз шкло, ляжаў той паўбохана хлеба.

I вось Тася, падцiкаваўшы момант, калi, ёй здалося, нiхто не бачыць, падкралася да буфета, адчынiла дзверцы, схапiла нож i пачала таропка кроiць лусту.

- Ты што гэта робiш! - наляцела я на яе, выскачыўшы з другога пакоя. Яшчэ не наелася!

Я была старэйшая з дзяцей i лiчыла сваiм абавязкам сачыць за парадкам.

Злоўленая на месцы злачынства, сястра сцялася. Вiнавата заморгала вачыма. Пасля кiнула нож i шуснула за дзверы.

Тады я лiчыла, што зрабiла правiльна. Але чаму ж я адчуваю сваю вiну перад сястрою нават i цяпер, больш чым праз дваццаць гадоў?

Мне хочацца зрабiць сястры нешта добрае цi хоць сказаць ёй харошае слова. Але яна занятая. Яна мерае матэрыял, прыкладае яго да сябе - цi ён ёй да твару.

Да твару... Вядома, да твару. Я гляджу на сястру, на маладую прыгожую жанчыну, i мне не верыцца, што яна была сiняя, аж празрыстая дзяўчынка з тонкiмi, як запалкi, ручкамi i ножкамi. А як вiнавата сцялася яна тады, як спужалася майго крыку.

Сястра, мусiць, не помнiць таго выпадку i ўжо, ва ўсякiм разе, не ведае, пра што я цяпер думаю. А я не ведаю, як мне выказаць ёй сваю ласку.

Артыстка

Кiнастудыя здымала фiльм пра вайну. Рыхтаваўся эпiзод - бежанцы на дарозе. Трэба было арганiзаваць масоўку - гэта значыць сабраць людзей, апрануць iх так, як маглi быць апрануты ў той час бежанцы, i каб яны з клункамi, з мяшкамi iшлi па дарозе, вялi з сабою кароў, гналi гусей, свiней.

Здымкi рабiлiся каля вёскi, праз якую прайшла вайна, людзi з якой сапраўды хадзiлi ў бежанцы, ды немцы перахапiлi iх, вярнулi.

У гэтай вёсцы i з'явiлася прыгожа напiсаная аб'ява, у якой гаварылася, што кiнастудыя запрашае жыхароў прыняць удзел у здымках фiльма. Унiзе аб'явы адзначалася, што кожнаму ўдзельнiку будзе заплачана па тры рублi.

У назначаны дзень людзей сабралося вельмi многа. Рэжысёр - нiзенькi, каржакаваты, з чорнаю барадою, у палiнялым камбiнезоне, з тоўстым кiем у руцэ - у яго балела нага - выйшаў перад людзьмi i растлумачыў, як яны павiнны апрануцца, што ўзяць з сабою.

- Адным словам, каб было так, як у сорак першым, - заключыў рэжысёр.

Пра тое, як хадзiлi ў бежанцы, помнiла яшчэ амаль палова вёскi. Многiя з iх былi шчыра перакананы, што ў кiно паказваюць толькi тое, што сапраўды было ў жыццi. I пачалi ўспамiнаць, як хто ў той дзень быў апрануты, якi клунак цi чамадан нёс з сабою.

Асаблiва шчыравала бабка Мар'я, старая ўжо, зусiм сiвая, бяззубая. Але i ёй хацелася трапiць у кiно, i яе ўсхваляваў успамiн - як гэта было тады, у тыя часы, каб яны век не вярнулiся.

- Зоська, Зоська, як цяпер помню, ты была ў каптане з жалезнымi гузiкамi, - напамiнала яна сваёй суседцы. - I чамайдан драўляны несла. У зялёны пакрашаны.

- Цетачка, дык жа той чамадан Мiцька забраў, як у тэхнiкум ехаў.

- А ты ў Iванiхi вазьмi. У той акурат такi чамайдан. А яна з клункам iшла, як цяпер помню...

Сама бабка Мар'я завязала i тую хустку, у якой хадзiла ў бежанцы, вялiкую, шэрую, у клеткi - i клунак сабрала акурат такой велiчынi, як быў той.

З бабкаю збiраўся iсцi "здымацца ў кiне" i яе ўнук трактарыст Косця. Яму цяпер было столькi гадоў, як у вайну яго бацьку, сыну бабкi Мар'i, якога забiлi немцы. I падобны ж быў Косця на бацьку - ну вылiты Вiця, бабчын сын.

Калi амаль усе жыхары вёскi выйшлi на тракт - з клункамi, з чамаданамi, з дзецьмi на вазах, - карцiна сапраўды атрымалася такой жа, як тады, у сорак першым. У бабкi Мар'i аж забалела сэрца. Успомнiлася ўсё да драбнiц, як было ў вайну. А ў гэты час артысты, апранутыя ў нямецкую форму, схапiлi яе ўнука Косцю i пацягнулi з дарогi ў лес.

I бабка Мар'я нема загаласiла, падалася за ўнукам. З вачэй яе палiлiся непадробныя слёзы. Яна не бачыла апарата, якi ў гэты час здымаў яе буйным планам.

Пасля спецыялiсты, якiя глядзелi гатовы фiльм, казалi, што артыстка вельмi добра сыграла эпiзод. Вельмi праўдзiва.

У Сiмферопальскiм аэрапорце

Пачатак верасня. Мяккае сонца. Пах крыху прывялых лiстоў i яблыкаў, кавуноў, вiнаграду, якiмi завалены тут усе ларочкi.

Амаль не сцiхае гул самалётаў - то далятае здалёк, то ўзрываецца, аж дрыжыць зямля, тут, каля будынку.

На лавачках - хто на сонцы, хто ў цянi - сядзяць пасажыры, чакаюць пасадкi на самалёты. Па дарожках i алеях праходзяць жанчыны ў лёгкiх сукенках, якiя адкрываюць iх загарэлыя рукi i плечы. Мужчыны ў тэнiсках i белых кашулях, i твары ў iх аж бурыя ад загару, абветраныя, прасоленыя марскiм ветрам. Чуецца смех. Гаворка. I людзi - то заклапочаныя, то вясёлыя, то задуменныя, то бесклапотныя - праходзяць перад табою, каб знiкнуць у кiпенi жыцця i больш нiколi, магчыма, табе не спаткацца.

Але вось мая ўвага спынiлася на трох. Па дарожцы да аэрадрома iшла жанчына - высокая, светлавалосая, у прыгожай стракатай сукенцы. У руках яна несла пакет з вiнаградам. Пакет быў зроблены не вельмi ўдала, i гронкi вiнаграду ледзь не вывальвалiся з яго. Жанчына папраўляла пакет, прытрымлiвала вiнаград рукамi, але на твары ў яе не было заклапочанасцi цi раздражнення, якiя часта бываюць у чалавека, калi яму нешта замiнае. Жанчына ўсмiхалася, i, здавалася, каб пакет раптам зусiм выслiзнуў у яе з рук i пляснуўся вобземлю, яна б толькi зарагатала.

Па баках у жанчыны iшло двое юнакоў. Адзiн, старэйшы, гадоў дваццацi трох, высокi, танклявы. Другi - крышку маладзейшы, шыракаплечы. Абодва хлопцы былi ў новенькiх, з iголачкi, касцюмах, у бялюткiх кашулях i абодва такiя сiмпатычныя. I адразу было вiдаць, што юнакi - браты, а жанчына - iх мацi, так усе яны былi падобны з твару.

У старэйшага ў руках быў невялiкi чамаданчык, у малодшага - сумка цераз плячо.

Да мяне даляталi словы размовы:

- Вось не паслухалася мяне той раз i намучылася, а цяпер - зноў, казаў малодшы, забягаючы наперад мацi. - Нiколi ты мяне не слухаешся!

- Ах, якi ў мяне грозны сын, - адказвала мацi, а голас яе смяяўся.

- Я ж казаў у сумку пакласцi... Давай сюды, - здымаў хлопец з пляча сумку.

Але мацi iшла наперад, не зважаючы на просьбу сына.

- А помнiш, як у вайну... - сказаў раптам старэйшы сын.

Што ўспомнiў хлопец, я не пачула, бо моцна загуў, узлятаючы, самалёт. Ды мо каб i пачула, не зразумела б, што прыгадалi яны. Мо ў iх успамiнах было такое, што зразумела i дорага толькi iм...

I ўсё ж гэтыя словы мяне ўскалыхнулi. Падумалася, як было гэтай жанчыне тады. Можа не раз прыходзiлася засланяць ёй сваiх дзяцей ад самалётаў з чорнымi крыжамi. Можа не раз, сама галодная, несла яна iм аднекуль на змуляных плячах мех бульбы цi круп. Дык хiба цяжка ёй цяпер несцi гэты пакет вiнаграду...

- Давай я вазьму, - прасiў цяпер старэйшы сын i працягваў руку, гатовы ўзяць тую ношу.

Але i старэйшаму сыну мацi не аддала пакета. Яна энергiчна iшла наперад, прыгожа ставячы стройныя ногi, прытрымлiваючы рукою гронкi вiнаграду, якiя маглi кожную хвiлiну вывалiцца ёй пад ногi. I па тым, як iшла яна - высокая, светлавалосая, гордая, як каралева, - было вiдаць, што яна шчаслiвая. Што ёй добра вось так iсцi i яе ноша ёй зусiм не замiнае.

1965 г.